In tonalli

Yeh omoteneuh tlacpac ic, iniquein machiome omonamique ihuan tlapohualli 1 ihuic 13. In oyuh tlapohualli 13 omonexti, oquiz occepa in tlapohualli 1. In tonalcentlaliliztli (matlactli omei tonalli, 1 ihuic 13) itoca matlactliomeyilpilli ("trecena").

Intla tipehuanique ica tonalli 1 cipactli, tacizque ipan tonalli 13 acatl: 1 cipactli, 2 ehecatl, 3 calli, 4 cuetzpallin, 5 coatl, 6 miquiztli, 7 mazatl, 8 tochtli, 9 atl, 10 itzcuintli, 11 ozomatli, 12 malinalli, 13 acatl. Inin
tonalcentlaliliztli itoca matlactliomeyilpilli "1 cipactli".

Tonalpan 1 ocelotl pehua occe matlactiomeyilpilli ixquichca tonalli 13 miquiztli. Niman quiza inin matlactliomeyilpilli in pehua tonalpan 1 mazatl ixquichca tonalli 13 quiyahuitl, ihuan oc in yuh in zatlatzonco tacizque ixquichca matlactliomeyilpilli in pehua tonalpan 1 tochtli ixquichca tonalli 13 xochitl. Niman occe pehua inic ce matlactliomeyilpilli tonalpan 1 cipactli.

In ic tonalpohualli quipia 260 tonalli = 20 matlactliomeyilpilli.

Yeh otictlalique inin chanamapan ipehualiz, tle tonalpan itech monequi pehuaz in tonalpohualli ihuan tle ipampa (xitlachixcan chanamapehualiztli ihuan iamox temachticatzin Rafael Tena itoca "El calendario mexica y la cronografía").

Inelhuayo in temachticatzin Rafael Tena itlacaquiztililiz, in tonaltin ca, in oquinteneuhque ipan mexicah intlahtolamauhhuan ihuan noyuhqui ipan caxtiltecah intlahtolamauhhuan.

Nican ca iniquein tonaltin:

Tonalli ic in caxtiltecah oacicoh Mexihco-Tenochtitlan (ma aic polihuiz itenyo): 8 noviembre 1519 xulian-pohualli, in pohui 8 ehecatl 1 acatl.

Tonalli ic in Mexihco-Tenochtitlan (ma aic polihuiz itenyo) otepehualoc: 13 agosto 1521 xulian-pohualli, in pohui 1 coatl 3 calli.

Impal mexicah intlahtolamauhhuan ihuan caxtiltecah intlahtolamauhhuan, temachticatzin Rafael Tena ohuelitic quitlaliz in quenin in mexicah tonalpohualli pohui in caxtiltecah xulian-pohualli, ihcuac in caxtiltecah oacicoh Anahuac.

Inin chanamatl ipehualizpan yeh otictlalique ic:

a) In xihuitl pehua axcantica (clecolian-pohualli) tonalpan 24 febrero.

b) In xihuime chicuacenemontemini, xihuime tecpatl cate, inhuan pohui in xihuime "bisiestos" clecolian-pohualpan.

c) Xihuipan chicuacenemontemini, onca ce oc achi tonalli nemontemi, ihuan inic macuilli nemontemi itonal, occepa quiza ipan in inic chicuace nemontemi.

d) Xihuitl tochtli pehua tonalpan atl. Xihuitl itlapohual ce centiliztli oc achi ca in ahmo tonalli itlapohual. In yuh, xihuitl 3 tochtli pehua tonalpan 2 atl ihuan xihuitl 1 tochtli pehua tonalpan 13 atl. Xihuitl acatl pehua tonalpan ocelotl, xihuitl tecpatl pehua tonalpan quiyahuitl ihuan xihuitl calli pehua tonalpan cuetzpallin.

Ipal in omoteneuh tlacpac, tihuelitih ticchihuazque tlapohualcuepaztli ihuic tenitlan-pohualli ipan Anahuac-tonalpohualli.

Auh ¿ Quenin tihuelitih ticchihuazque inin tlapohualcuepaliztli intla ahmo ticpianih tlapohualcuepalizamame ?

Ahmo ohui.

INIC CE TLAMANTLI ITECH MONEQUI CHIHUALOZ

Totechmonequi ticcuepazque xihuitl in yuh omoteneuh inin chanamatl ixexelilizpan itoca "Xihuitl".

INIC OME TLAMANTLI ITECH MONEQUI CHIHUALOZ

Yeh oticnextique tle tonalli pohui 24 febrero. Inin omoteneuh tlacpac ("d"). In ic, xihuipan 6 calli 24 febrero pohui 5 cuetzpallin.

INIC YEI TLAMANTLI ITECH MONEQUI CHIHUALOZ

Totechmonequi ticpohuazque tonaltin intal 24 febrero ihuan in tonalli tle ticnequih ticcuepazque. Niman, ica inin tlapohualli monextia in tonalli in ticnequih.

Inin mochihua oc achi ohui, intla in tonalli tle ticnequih ticcuepazque, huehca ca in ihuic 24 febrero.

In ipampa cualli ca ic tictlalizque nepapan tonalli ipan in xihuitl. In yuh, in tonalcuepaliztli ahmo ohui mochihua.

In ic, titomatih cualli yez ic ticpiazque ce ilnamiquilizamatl. In yuh, cequintin tonalli ahmo ohui in ilnamiquilo. Totechmonequi tiquihtozque ic inin ilnamiquilizamatl zan anenhuetzi ipampa tonalli tocahuipan, ahmo ipampa huehuetonalli. Ipampa xihuitl achto 1900 d. C. hueliti tlatlacolli yez.

Ipampa in cahuitl in oc huallaz, tihuelitih ticchihuazque in tlapohualcuepaliztli in yuh omoteneuh xexeliztipan itoca "Huey pohualli".

Axcan tamechittitiah nepapan tonalli tle monextia ilnamiquilizamapan:

A. Xihuitl ipehualiz, in yuh omoteneuh tlacpac ("d"). In ic, xihuitl 6 calli ipehualiz, tonalli 5 cuetzpallin ca.

B. Inic ce quiyahuitonalilpilli (ma xictlaxican xexeliztli 27 in Huey Tonalamatl Tolteca-Chichimeca, ixmacho yuhquin "Códice Borgia"). Inin tonalli, xihuipan acatl, cipactli ca; xihuipan tecpatl, miquiztli ca; xihuipan calli, ozomatli ca ihuan xihuipan tochtli, cozcacuauhtli ca. Tonalli itlapohual ipo xihuitl itlapohual. In yuh, xihuipan 6 calli, 23 marzo 6 ozomatli ca.

C. Achtopa ticcuepah 18 abril (ma xitlaxican tlatzintlan), ihuan ticcotonah yei tonalli. Inin tonalli, 15 abril, tle ipo in tonalli 31 diciembre. In yuh, 15 abril 2005 (xihuitl 6 calli) ihuan 31 diciembre 2005 pohuih 3 ocelotl.

D. Inin tonalli itlapohual ipo ca xihuitl itlapohual. Tonalmachiotl ipo ce machiotl achto in xihuitl yeh oquiz. In yuh, 18 abril 2005 (xihuitl 6 calli) pohui 6 ollin (machiotl in xihuitl yeh oquiz, tecpatl ca; ce machiotl achto tecpatl = ollin).

E. Xiuhtonalli, nozo, xihuitl itoca. In yuh, 14 mayo 2005 tonalli 6 calli xihuipan 6 calli ca. Inelhuayo inin, Xochicalco-Totolhuacalco ca, ye ipampa inin tonalpan tonatiuh quiza ipan Xochicalco-Totolhuacalco itzonyo. Ma xitlaxican inin chanamatl ipehualiz ihuan noyuhqui xexeliliztli itoca "Xochicalco itonalpohualcuepaliz".

F. Xiuhtonalli oc achi nahui tonalli. Inin tonalpan tonatiuh quiza ipan Tlaxcallan itzonyo. Ipan xexeliliztli 49, 50, 51 ihuan 52 in Huey Tonalamatl Tolteca-Chichimeca: Ipampa xihuitl "1 acatl", tonalli "5 ollin" monextia; ipampa xihuitl "1 tecpatl", tonalli "5 ehecatl" monextia; ipampa xihuitl "1 calli", tonalli "5 mazatl" monextia ihuan ipampa xihuitl "1 tochtli", tonalli "5 malinalli" monextia. Ahmo ahuel ic in Huey Tonalamtl Tolteca-Chichimeca (ixmacho yuhquin "Códice Borgia"), oyocoyaloc Tlaxcalpan.

G. Inic ome quiyahuitonalilpilli (xitlaxican xexeloliztli 27 in Huey Tonalamatl Tolteca-Chichimeca). Inin tonalli, xihuipan acatl, miquiztli ca; xihuipan tecpatl, ozomatli ca; xihuipan calli, cozcacuauhtli ca ihuan xihuipan tochtli, cipactli ca. Tonalli itlapohual ipo xihuitl itlapohual. In yuh, xihuipan 6 calli (2005), 27 mayo 6 cozcacuauhtli ca. 

H. Inin tonalli itlapohual, ce centililiztli oc tepiton ca in ahmo xihuitl itlapohual. Inin tonalli imachiouh ipo in xihuitl imachiouh in niman quizaz. In yuh, 8 junio 2005 (xihuitl 6 calli), pohui 5 tochtli.

I. Inic yei quiyahuitonalilpilli (xitlaxican xexeloliztli 27 in Huey Tonalamatl Tolteca-Chichimeca). Inin tonalli xihuipan acatl, ozomatli ca; xihuipan tecpatl, cozcacuauhtli ca; xihuipan calli, cipactli ca ihuan xihuipan tochtli, miquiztli ca. Tonalli itlapohual ipo xihuitl itlapohual. In yuh, xihuipan 6 calli (2005), 31 julio 6 cipactli ca.

J.  Inic nahui quiyahuitonalilpilli (xitlaxican xexeloliztli 27 in Huey Tonalamatl Tolteca-Chichimeca). Inin tonalli xihuipan acatl, cozcacuauhtli ca; xihuipan tecpatl, cipactli ca; xihuipan calli, miqiztli ca ihuan xihuipan tochtli, ozomatli ca. Tonalli itlapohual ipo xihuitl itlapohual. In yuh, xihuipan 6 calli (2005), 4 octubre 6 miquiztli ca.

K. Occe tonalpohualli pehua. Niman, inin tonalli ipo in 24 febrero. In yuh, xihuipan 6 calli (2005), 11 noviembre pohui 5 cuetzpallin (24 febrero 2005 noyuhqui 5 cuetzpallin ca).

L. Inin tonalli ipo in tonalli in omoteneuh tlacpac, ipan "B", inic ce quiyahuitonalilpilli. In yuh, xihuipan 6 calli (2005), 8 diciembre 6 ozomatli ca.

M. Inin tonalli ipo in tonalli in omoteneuh tlacpac ipan "C" ipampa 15 abril. In yuh, xihuipan 6 calli (2005) 31 diciembre pohui 3 ocelotl.



N. Occepa quiza in xiuhtonalli, nozo xihuitl itoca. In yuh, xihuipan 6 calli, 29 enero 2006 tonalli 6 calli ca.